Luke Coppen của The Pillar, ngày 26 tháng 1 năm 2024, tường trình rằng vào một ngày Thứ Bảy tháng Giêng đầy tuyết, Chủ tịch Hội đồng Giám mục Đức, Đức Cha Georg Bätzing, đã tham gia cùng những người biểu tình tại một cuộc biểu tình gần nơi ở của ngài ở Limburg, thuộc tiểu bang Hesse ở miền trung.

Bätzing là một trong số hơn 100,000 người xuống đường trên khắp nước Đức vào ngày 20 tháng 1 để phản đối đảng Alternative für Deutschland (AfD, Thay thế cho Đức) đang nổi lên, thường được mô tả là cực hữu.

Đội một chiếc mũ lưỡi trai phẳng và mặc nhiều lớp áo mùa đông ấm áp, Bätzing được chụp ảnh cầm biểu ngữ của Liên đoàn Công đoàn Đức (DGB) có nội dung “Sự thay thế của chúng tôi được gọi là… sự tôn trọng và đoàn kết”.

Gần đó là một người đàn ông đội chiếc mũ rộng vành - có lẽ là một kẻ ghé chụp hình để chơi khăm (photobomber]- với một tấm biển đánh vần chữ viết tắt “AfD” bằng dòng chữ “Apes Fascists Dummies [khỉ giả phátxít]”.

Giáo phận Limburg cho biết các nhà tổ chức dự kiến sẽ có 300 người tham dự cuộc biểu tình “chống phân biệt chủng tộc, chủ nghĩa phát xít và Giải pháp thay thế cho nước Đức”, nhưng 3,000 người đã đến tham dự.

Bätzing nói: “Cái lạnh, băng và tuyết không thể ngăn cản chúng tôi. Điều quan trọng là có mặt ở đây và làm gương cho nền dân chủ, sự đa dạng và lòng khoan dung.”

Vậy chính xác thì điều gì đã thúc đẩy người đứng đầu các giám mục Đức biểu tình chống lại một trong các đảng chính trị của đất nước?

‘Những kẻ phát xít và những kẻ tài phiệt’

Giáo phận Limburg đã giải thích lý do cơ bản của cuộc biểu tình trong một thông cáo báo chí phát hành một ngày trước cuộc biểu tình, được các nhóm bao gồm Đảng Cánh Tả của Đức, Thanh niên Xanh và Liên đoàn Công đoàn Đức ủng hộ.

Thông cáo báo chí cho biết: “Bối cảnh của các cuộc biểu tình là cuộc họp bí mật được tiết lộ gần đây giữa các thành viên hàng đầu của Thay thế cho Đức với những kẻ phát xít và tài chính ở Potsdam, trong đó kế hoạch trục xuất hàng loạt người dân sau khi Thay thế cho Đức lên nắm quyền đã được thảo luận”.

Giáo phận có ý đề cập đến cuộc họp ngày 25 tháng 11 năm 2023, tại đó nhà hoạt động cực hữu người Áo Martin Sellner được cho là đã thảo luận về kế hoạch “di cư” - tức là trục xuất - một bộ phận người dân Đức.

Cuộc họp được hãng tin điều tra Correctiv đưa tin trong một bài báo ngày 10 tháng 1 có tựa đề “Kế hoạch bí mật chống lại nước Đức”. Người ta nói rằng Sellner đã ủng hộ việc di chuyển ba loại cư dân - “những người xin tị nạn, những người không phải người Đức có quyền cư trú và những công dân Đức 'không chịu đồng hóa'" - đến "cái gọi là 'quốc gia kiểu mẫu' ở Bắc Phi, rõ ràng có thể cung cấp không gian cho tối đa hai triệu người.”

Correctiv cho rằng đề xuất này “gợi nhớ một cách kỳ lạ đến kế hoạch năm 1940 của Đức Quốc xã nhằm trục xuất bốn triệu người Do Thái đến đảo Madagascar” - ám chỉ Kế hoạch Madagascar của Đế chế thứ ba.

Tờ báo này cho biết những người tham gia cuộc họp, bao gồm cả các thành viên của Liên minh Dân chủ Thiên chúa giáo trung hữu của Đức (CDU), đã thảo luận về “một 'kế hoạch tổng thể' để trục xuất công dân Đức vì 'sắc tộc' của họ - một kế hoạch sẽ làm suy yếu Điều 3, 6 và 21 của hiến pháp Đức.”

Ba điều khoản liên quan đến sự bình đẳng trước pháp luật, bảo vệ hôn nhân và cuộc sống gia đình, và nghĩa vụ của các đảng phái chính trị không được “tìm cách phá hoại hoặc xóa bỏ trật tự cơ bản dân chủ tự do”.

Thay thế cho Đức đã phản hồi báo cáo của Correctiv bằng cách nói rằng các vấn đề mà Sellner thảo luận không phải là chính sách của đảng. “Thay thế cho Đức sẽ không thay đổi quan điểm của mình về chính sách nhập cư chỉ vì một ý kiến duy nhất tại một cuộc họp không thuộc Thay thế cho Đức,” nó nói.

Trong khi cuộc điều tra của Correctiv là ngòi nổ gây ra các cuộc biểu tình trong tháng này, thì những lo ngại về điều mà người Đức gọi là “Rechtsruck” hay sự chuyển dịch qua cánh hữu của quốc gia đã có từ nhiều năm trước.

Trước nguy cơ đơn giản hóa quá mức, nền chính trị Đức sau Thế chiến thứ hai bị thống trị bởi hai đảng lớn: Đảng Dân chủ Xã hội Đức (SPD) trung tả và Liên minh Dân chủ Thiên chúa giáo trung hữu.

Sau nỗi kinh hoàng của Chủ nghĩa Quốc xã, đã có một thỏa thuận ngầm rằng sẽ không có lực lượng chính trị đáng kể nào ở bên phải Liên minh Dân chủ Thiên chúa giáo. Nhưng sau khi Thay thế cho Đức được thành lập vào năm 2013, sự xuất hiện của con số kỷ lục 1.1 triệu người xin tị nạn vào năm 2015, đại dịch coronavirus, chiến tranh Ukraine và cuộc khủng hoảng chi phí sinh hoạt, bối cảnh chính trị của Đức bắt đầu thay đổi.

Trong bầu không khí căng thẳng mới này, những kẻ cực đoan cực hữu đã bị cáo buộc có những hành động như thâm nhập vào lực lượng đặc biệt của đất nước và thậm chí âm mưu đảo chính.

Trong khi đó, Thay thế cho Đức đã phát triển kể từ khi được thành lập lần đầu tiên với cương lĩnh bãi bỏ đồng euro, đồng tiền của 20 quốc gia thành viên châu Âu. Chương trình của họ cho cuộc bầu cử Nghị viện châu Âu năm nay bao gồm các chính sách như tạo ra “Pháo đài châu Âu”, chấm dứt các biện pháp trừng phạt chống lại Nga và mở lại các nhà máy điện hạt nhân đã đóng cửa gần đây.

Cuộc tranh luận về “Rechtsruck” của Đức đã trở nên cấp bách hơn sau màn trình diễn thành công của Thay thế cho Đức vào tháng 10 cuộc bầu cử ở tiểu bang Bavaria và Hesse. Kết quả thật đáng kinh ngạc vì đảng này trước đây được coi là bị giới hạn ở Đông Đức cũ, nơi có tỷ lệ nghèo đói và thất nghiệp cao hơn ba thập niên sau khi thống nhất nước Đức.

Bavaria và Hesse nằm ở miền Tây nước Đức, khiến đồng chủ tịch Thay thế cho Đức Alice Weidel phải tuyên bố sau cuộc bầu cử cấp tiểu bang rằng “Thay thế cho Đức không còn là một hiện tượng phía Đông nữa - nó là một đảng chính thống, toàn Đức”.

Thay thế cho Đức cũng tự tin sẽ hoạt động tốt trong việc bỏ phiếu vào năm 2024. Ngoài cuộc bầu cử Nghị viện châu Âu vào tháng 6, sẽ có các cuộc bầu cử cấp tiểu bang vào tháng 9 tại Saxony, Thuringia và Brandenburg, thuộc Đông Đức cũ. Thay thế cho Đức hiện đang dẫn đầu ở cả ba bang.

Những biểu lộ mạnh mẽ hơn sẽ tạo động lực cho đảng trước cuộc bầu cử liên bang có thể sẽ được tổ chức vào năm 2025, trong bối cảnh cuộc tranh luận ngày càng gia tăng về việc liệu đảng này có thể bị cấm hợp pháp do bị coi là vi phạm hiến pháp Đức hay không.

Thách thức ‘đối với bên ngoài’

Sự trỗi dậy của Thay thế cho Đức đặt ra cả thách thức đối với bên ngoài lẫn đối với bên trong của Giáo Hội Công Giáo ở Đức.

Thách thức đối với bên ngoài là ngày càng nhiều giám mục nghĩ rằng đảng này đại diện cho một mối đe dọa đối với “trật tự cơ bản dân chủ tự do” mà họ cam kết rõ ràng. Nhưng để gióng lên hồi chuông cảnh cáo, họ phải phá vỡ một quy tắc bất thành văn của giáo hội.

Ở thế giới phương Tây kể từ Công đồng Vatican II, các nhà lãnh đạo Giáo hội thường hạn chế trình bày cho cử tri Công Giáo những nguyên tắc hướng dẫn rộng rãi trước các cuộc bầu cử. Rất hiếm khi họ lên án đích danh các đảng phái một cách rõ ràng.

Nhưng cá nhân các giám mục Đức và các nhóm giám mục khu vực đang ngày càng tố cáo Thay thế cho Đức một cách trực tiếp.

Các thành viên của Hội đồng Giám mục Freising, ở miền nam nước Đức, cho biết vào tháng 11 rằng họ “quan ngại về nền dân chủ, vì có những đảng phái lợi dụng trật tự hiến pháp tự do để cuối cùng bãi bỏ nó”.

Họ nói: “Giải pháp thay thế cho nước Đức phải được tính đến trong số các đảng phái này”.

Vào ngày 19 tháng 1 năm nay, sáu giám mục người Đức có giáo phận bao gồm Đông Đức cũ đã đưa ra một thông điệp có tựa đề “Đứng lên vì dân chủ”.

Các giám mục liệt kê các ý kiến chính trị mà họ cho là không phù hợp với các giá trị cơ bản của xã hội Đức, bao gồm “những tưởng tượng trục xuất thô bạo” liên quan đến người di cư, “phủ nhận biến đổi khí hậu do con người tạo ra” và “sự chê bai toàn diện các chủ thể và thể chế chính trị”.

Họ nói: “Do đó, các giám mục chúng tôi nói rất rõ ràng rằng, dựa trên lương tâm của chính mình, chúng tôi bác bỏ quan điểm của các đảng cực đoan như Con đường thứ ba, Đảng Tổ quốc hoặc Thay thế cho Đức”.

Những lời chỉ trích của các bên cụ thể mang đến hai rủi ro lớn. Đầu tiên là các giám mục có thể bị lôi kéo sâu hơn vào chính trị đảng phái, có thể làm tổn hại đến khả năng mục vụ của họ đối với mọi người thuộc mọi khuynh hướng chính trị.

Thứ hai là, lời kêu gọi tuy bắt mắt nhưng có thể không hiệu quả.

Hãy xem xét tuyên bố của sáu giám mục ở Đông Đức cũ. Sau 40 năm chủ nghĩa vô thần được nhà nước thực thi nghiêm ngặt, Giáo hội ở phía đông tương đối yếu kém. Tại ba tiểu bang tổ chức bầu cử vào tháng 9, người Công Giáo chiếm từ 4% đến 8% tổng dân số.

Vì vậy, ngay cả khi sáu giám mục có thể thuyết phục tất cả người Công Giáo bỏ phiếu chống lại Thay thế cho Đức, Con đường thứ ba và đảng Tổ quốc, điều đó có thể ít ảnh hưởng đến kết quả bầu cử.

Không chỉ các giám mục miền đông nước Đức đang đấu tranh để tiếng nói của họ được lắng nghe ở quảng trường công cộng. Với hàng trăm ngàn người Công Giáo chính thức rời bỏ Giáo hội mỗi năm, toàn bộ hệ thống giáo quyền ở Đức đang thay mặt cho ngày càng ít công dân lên tiếng.

Vấn đề này không chỉ giới hạn ở Đức. Các giám mục ở các quốc gia châu Âu bị tục hóa nặng nề khác cũng nhận thấy rằng những cảnh cáo của họ về các đảng cực hữu chỉ tiếp cận được một lượng khán giả hạn chế.

Thách thức ‘đối với bên trong’

Trên thực tế, các giám mục Đức không thể tin tưởng vào việc người Công Giáo bỏ phiếu chống lại Thay thế cho Đức.

Khi đảng đứng ở vị trí thứ ba trong cuộc bầu cử tiểu bang Bavaria vào tháng 10, theo báo cáo, đảng này đã giành được sự ủng hộ của 14% cử tri Công Giáo, chỉ thấp hơn mức 14.6% mà Thay thế cho Đức giành được trong số tất cả cử tri.

Không có gì đáng ngạc nhiên khi có nhiều quan điểm khác nhau về Thay thế cho Đức trong số 20.9 triệu người Công Giáo ở Đức. Nhiều người - có lẽ là đa số - đồng ý với các giám mục thẳng thắn nhất rằng đảng này đe dọa cơ cấu dân chủ của quốc gia.

Những người khác - thật khó để nói chính xác tỷ lệ - bị thu hút bởi điều có thể gọi là “giá trị gia đình truyền thống” của Thay thế cho Đức. Chương trình hiện tại của đảng hứa hẹn các biện pháp giúp nước Đức “thân thiện với gia đình và trẻ em hơn” và tuyên bố rằng “trẻ chưa sinh ra cũng có quyền sống”.

Những người Công Giáo ủng hộ Thay thế cho Đức thường phản đối nhãn hiệu “cực hữu” được áp dụng rộng rãi cho đảng và đặt câu hỏi tại sao các nhà lãnh đạo Giáo hội Đức không chỉ trích các đảng chính thống có chính sách đi ngược lại giáo huấn Công Giáo về các vấn đề như phá thai và trợ tử.

Tuy nhiên, một số người Công Giáo có thể bị lôi kéo vào đảng đặt câu hỏi liệu đảng này có cam kết chân thành với những chính sách như vậy hay chỉ đơn giản là tìm cách mở rộng cơ sở bầu cử của mình. Họ nhận thấy các nhân vật Thay thế cho Đức có xu hướng coi Kitô giáo chỉ là một công cụ hữu ích để đạt được các mục tiêu chính trị nhất định.

Cho rằng sự ủng hộ dành cho Thay thế cho Đức dường như chỉ thấp hơn một chút trong số những người Công Giáo so với dân số rộng hơn, một số người Công Giáo Đức có ảnh hưởng lo lắng rằng những người đồng tình với Thay thế cho Đức có thể trở thành một thế lực trong Giáo hội địa phương.

Irme Stetter-Karp, chủ tịch Ủy ban Trung ương Giáo dân Công Giáo Đức (ZdK), năm ngoái đã đề xuất cấm các thành viên Thay thế cho Đức nắm giữ các chức vụ trong Giáo hội. Khi nói đến “các chức vụ”, bà muốn nói đến tất cả các vị trí trong thế giới rộng lớn của các hiệp hội Công Giáo ở Đức, từ hội đồng giáo xứ đến các trung tâm giữ trẻ.

Stetter-Karp lập luận rằng đảng đã “ngày càng tiến xa hơn về phía cánh hữu” kể từ khi được thành lập và “rõ ràng là các thái độ và tuyên bố bài Do Thái, phân biệt chủng tộc, vô nhân đạo không có chỗ đứng trong một tổ chức Công Giáo”.

Bà nói: “Sự ủng hộ tích cực dành cho Thay thế cho Đức đi ngược lại các giá trị cơ bản của Kitô giáo”, điều này gây ra phản ứng dữ dội từ các thành viên Công Giáo Thay thế cho Đức.

Đánh giá của Stetter-Karp đã nhận được sự ủng hộ đáng chú ý trong những tháng gần đây. Đức Hồng Y Reinhard Marx, một trong những giáo sĩ nổi tiếng nhất của Đức, cho biết vào tháng 11 rằng ngài tin tư cách thành viên Thay thế cho Đức không phù hợp với việc nắm giữ các chức vụ trong Giáo hội.

Nhưng Tổng Giám mục Munich và Freising đề nghị rằng các quyết định liên quan đến đảng viên nên được đưa ra ở cấp địa phương, thay vì thông qua lệnh cấm toàn diện.

“Tôi đang do dự về việc đưa ra các quy tắc bằng văn bản vào lúc này,” ngài nhận xét, nhấn mạnh sự phức tạp của thách thức nội bộ.

Các giám mục chia rẽ

Quan điểm của Giáo hội về Thay thế cho Đức có thể là chủ đề thảo luận tại hội nghị toàn thể mùa xuân của các giám mục Đức ở Augsburg vào tháng tới.

Các giám mục chắc chắn có thể đồng ý về một tuyên bố nhấn mạnh tầm quan trọng của việc duy trì “trật tự cơ bản dân chủ tự do” của đất nước. Tuy nhiên, họ có thể sẽ khó đạt được sự đồng thuận về lệnh cấm các thành viên Thay thế cho Đức nắm giữ các chức vụ trong Giáo hội.

Chẳng hạn, Giám mục Bertram Meier của Augsburg đã được hỏi trong một cuộc phỏng vấn vào tháng 9 năm 2023 rằng liệu các thành viên Thay thế cho Đức có nên được phép làm người đọc sách hay giúp việc trao Mình Thánh Chúa hay không.

“Chỉ tư cách đảng viên không phải là tiêu chuẩn để loại trừ người dân. Trong những trường hợp như vậy, vấn đề là tìm kiếm một cuộc đàm luận,” ngài nói. “Nếu chúng ta bắt đầu loại trừ mọi người, chúng ta chỉ có thể đẩy họ vào một góc cực đoan.”

Trong trường hợp không có quan điểm chung rõ ràng về Thay thế cho Đức, cá nhân các giám mục Đức không thể làm gì hơn ngoài việc tham dự các cuộc biểu tình và bày tỏ quan điểm của mình rằng người Công Giáo không nên bỏ phiếu cho đảng này.

Điều nguy hiểm với cách tiếp cận này là nó có thể khiến các giám mục chỉ rao giảng cho những người đã hoán cải.