Bài viết của Christopher R. Altieri ngày 16 tháng 11, 2025 trên tạp chí Crux:

Nếu có một điều đã trở nên rõ ràng trong sáu tháng đầu tiên của triều đại Đức Leo XIV, thì đó là ngài rất quan tâm đến giáo dục theo nghĩa sâu sắc nhất của từ này và hiểu rõ và sâu sắc về cách mà những thực tại mới nổi của thế kỷ 21 đang thách thức các nhà giáo dục.

Đức Leo XIV phát biểu hôm thứ Năm: “Trí tuệ nhân tạo đang biến đổi nhiều khía cạnh trong cuộc sống hàng ngày của chúng ta, bao gồm giáo dục, giải trí và sự an toàn của trẻ vị thành niên”.

Ngài đã phát biểu tại Sảnh Clementine thuộc Điện Tông Tòa, với các đại biểu tham dự hội nghị về phẩm giá của trẻ em và thanh thiếu niên trong thời đại trí tuệ nhân tạo.

Hội nghị được tài trợ bởi tổ chức Telefono Azurro của Ý, khởi đầu vào nửa cuối những năm 1980 với tư cách là một đường dây nóng điện thoại dành cho trẻ em và thanh thiếu niên gặp nhiều khó khăn khác nhau và kể từ đó đã phát triển thành một tổ chức nghiên cứu và vận động, đồng thời tiếp tục sứ mệnh ứng phó khủng hoảng.

Telefono Azurro là một tổ chức của Ý, nhưng thông điệp của Đức Giáo Hoàng Leo gửi đến những người tham dự hội nghị lại mang tính hoàn cầu rõ ràng.

Việc sử dụng AI “đặt ra những câu hỏi đạo đức quan trọng”, Đức Giáo Hoàng Leo nói, “đặc biệt liên quan đến việc bảo vệ phẩm giá và hạnh phúc của trẻ vị thành niên”, những người “đặc biệt dễ bị thao túng bởi các thuật toán AI có thể ảnh hưởng đến quyết định và sở thích của các em”.

Đức Giáo Hoàng Leo nhận thức được nhu cầu cần có những nỗ lực chung trong nước và quốc tế để bảo vệ trẻ vị thành niên, đặc biệt là mặc dù không có nghĩa là độc quyền.

“Các chính phủ và các tổ chức quốc tế”, Đức Giáo Hoàng nói, “có trách nhiệm thiết kế và thực hiện các chính sách bảo vệ phẩm giá của trẻ vị thành niên trong thời đại AI này”.

Đức Leo cũng cho biết các chính sách nên cập nhật luật bảo vệ dữ liệu “để giải quyết những thách thức mới do các kỹ thuật mới xuất hiện đặt ra” và thúc đẩy “các tiêu chuẩn đạo đức cho việc phát triển và sử dụng AI”, nhưng ngài không đi sâu vào chi tiết.

Điều đáng nói là Vatican dưới thời Đức Giáo Hoàng Phanxicô đã bắt đầu giải quyết những thách thức này từ nhiều năm trước, với một loạt hội nghị và Lời kêu gọi về Đạo đức AI.

Ban đầu được ký kết vào tháng 2 năm 2020 bởi Học viện Giáo hoàng về Sự sống, Microsoft, IBM, Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hợp Quốc và Bộ Đổi mới của Ý, Lời kêu gọi về Đạo đức AI thúc đẩy một cách tiếp cận đạo đức đối với trí tuệ nhân tạo và có sự tham gia của các nhà lãnh đạo từ các lĩnh vực kỹ thuật và kỹ nghệ, chính phủ, học viện và xã hội dân sự.

Số lượng người ký tên vào Lời kêu gọi về Đạo đức AI đã tăng lên ở nhiều hạng mục trong những năm qua, trong khi các can thiệp của Đức Giáo Hoàng về chủ đề này cũng tăng lên.

Cũng cần nhắc đến chủ đề mà Đức Giáo Hoàng Lêô XIV đã chọn cho Thông điệp của mình nhân Ngày Truyền thông Xã hội Thế giới năm 2026 là Bảo tồn khuôn mặt và tiếng nói của con người khi thế giới đang vật lộn với sự xuất hiện của những kỹ thuật mới mang tính đột phá mạnh mẽ.

“Trong hệ sinh thái truyền thông ngày nay”, thông cáo báo chí từ bộ máy truyền thông của Vatican nêu rõ chủ đề, “Kỹ thuật ảnh hưởng đến các tương tác nhiều hơn bao giờ hết – từ các thuật toán quản lý nguồn cấp tin tức đến AI biên soạn toàn bộ văn bản và cuộc đàm luận”.

“Thách thức”, thông cáo tiếp tục, “là đảm bảo rằng con người vẫn là tác nhân dẫn dắt”.

“Tương lai của truyền thông phải là một tương lai mà máy móc đóng vai trò là công cụ kết nối và tạo điều kiện thuận lợi cho cuộc sống con người”, thông báo cũng cho biết, “thay vì làm xói mòn tiếng nói của con người”.

Nói thì dễ hơn làm, như bất cứ ai làm trong lĩnh vực giáo dục đều sẽ nói với bạn, và không ai có tất cả câu trả lời. Tuy nhiên, Giáo Hội Công Giáo hiểu biết sâu sắc về bản chất con người và mang trong mình một kho tàng ký ức lịch sử vô cùng phong phú.

Đức Giáo Hoàng Lêô XIV dường như đang đi đầu bằng tấm gương, khuyến khích việc thực hành cả hai mặt lắng nghe và nói trong truyền thông.

Dưới thời Đức Leo và Đức Phanxicô, Vatican đã lắng nghe các chuyên gia về mặt kỹ thuật – những người thiết kế và tiếp thị các kỹ thuật mới cũng như những người nghiên cứu tác động của chúng – và đã nói về cốt lõi của túi khôn ngoan nhân bản mà Giáo hội mang trong ký ức lịch sử của mình.

“Việc soạn thảo và thực thi các hướng dẫn đạo đức thực sự quan trọng”, Đức Leo XIV phát biểu vào thứ Năm tuần trước, “nhưng điều đó là chưa đủ”.

Ngài nói rằng “cần có những nỗ lực giáo dục liên tục hàng ngày, được thực hiện bởi những người trưởng thành, những người được đào tạo và hỗ trợ bởi các mạng lưới cộng tác”.

Để phát triển các mạng lưới đó, người trưởng thành cần hiểu những rủi ro vốn có trong việc sử dụng AI. Hồ sơ rủi ro đang thay đổi nhanh chóng như sự phát triển của kỹ thuật AI, khiến việc theo kịp các thách thức chuyên biệt trở nên rất khó khăn. Tóm lại, có rất ít thời gian để suy nghĩ thấu đáo mọi điều.

Các nhà giáo dục – bao gồm cả cha mẹ, những người đầu tiên và luôn là những người giáo dục chính cho con cái mình – từ lâu đã nhận thức được mức độ nguy hiểm của việc tiếp cận kỹ thuật số quá sớm, không giới hạn và không được giám sát đối với trẻ em và thanh thiếu niên. Việc tiếp cận kỹ thuật kỹ thuật số như vậy đã kìm hãm ít nhất một thế hệ thanh thiếu niên, những người đang phải vật lộn để xây dựng các mối quan hệ.

“Chỉ bằng cách tham gia vào việc khám phá những rủi ro như vậy và những ảnh hưởng của chúng đến đời sống cá nhân và xã hội của các em,” Đức Leo nói, “thì trẻ vị thành niên mới có thể được hỗ trợ tiếp cận thế giới kỹ thuật số như một phương tiện để củng cố khả năng đưa ra những lựa chọn có trách nhiệm cho bản thân và cho người khác.”

Đức Leo XIV cũng nhận thức được những rủi ro.

Ngài gọi sứ mệnh phát triển sự hiểu biết về công nghệ AI mới xuất hiện là “một thao tác quan trọng trong việc bảo vệ tính độc đáo và kết nối của con người, điều này phải luôn được hướng dẫn bởi sự tôn trọng nhân phẩm như một giá trị cơ bản.”

“Chỉ bằng cách áp dụng một cách tiếp cận mang tính giáo dục, đạo đức và có trách nhiệm,” ngài nói, “chúng ta mới có thể đảm bảo rằng trí tuệ nhân tạo đóng vai trò là đồng minh chứ không phải là mối đe dọa, trong sự tăng trưởng và phát triển của trẻ em và thanh thiếu niên.”

Đó là một nhiệm vụ khó khăn.

Đây cũng là bằng chứng rõ ràng hơn nữa cho thấy Đức Leo mong muốn khai thác “hiểu biết chuyên gia về nhân loại” của Giáo hội – mượn lời Đức Thánh Cha Phaolô VI – để đối diện và vượt qua những xáo trộn của thế kỷ 21 theo cách đặt bản chất con người lên hàng đầu, trước khi nhân loại để mình bị lu mờ.

Câu hỏi đặt ra là: Bằng cách nào?