Với động thái gần đây của Tòa Thánh cử nhiệm viên chức ngoại giao cao cấp nhất của mình khỏi Đài Loan đi làm sứ thần tại Rwanda, cộng đồng ngoại giao không khỏi có thắc mắc về mối liên hệ có thể có trong tương lai giữa Tòa Thánh và Trung Quốc. Chuyên gia về Vatican, Andrea Gagliarducci, ngày 11 tháng 2 vừa qua có bài nhận định như sau (https://www.catholicnewsagency.com/news/250360/are-diplomatic-relations-between-the-vatican-and-beijing-on-the-horizon):



Theo các nguồn tin của Vatican, việc thiết lập liên hệ ngoại giao với Bắc Kinh không ló dạng ở chân trời, bất chấp những gì một số cuộc bổ nhiệm gần đây có thể gợi ý.

Ngày 31 tháng 1, Vatican cho biết Đức Ông Arnaldo Catalan, tham vụ ngoại giao của mình ở Đài Loan, đã được cử nhiệm đến Rwanda, nơi ngài sẽ là sứ thần Tòa thánh.

Mấy ngày sau đó, tức ngày 5 tháng 2, Đức Ông Javier Herrera Corona, người đứng đầu Phái đoàn Nghiên cứu của Tòa thánh tại Hồng Kông, được bổ nhiệm làm Sứ thần Tòa thánh tại Cộng hòa Congo và Gabon.

Các bổ nhiệm trên khiến hai phái bộ ngoại giao của Vatican có liên quan chặt chẽ với Trung Quốc không có viên chức cao cấp nào, khiến người ta đặt câu hỏi liệu Tòa thánh có đang thay đổi chiến lược ngoại giao của mình hay không.

Tòa thánh đã có một sứ thần ở Bắc Kinh. Nhưng vào năm 1949, khi Mao Trạch Đông nắm quyền, Trung Quốc và Tòa thánh đã cắt đứt liên hệ. Sứ thần Tòa thánh, Tổng giám mục Antonio Riberi, tị nạn năm 1951 tại Hồng Kông, khi đó là một lãnh địa bảo hộ của Anh, và từ năm 1952 tại Đài Loan.

Năm 1966, Tòa Khâm sứ được nâng lên thành Tòa Sứ thần, được chính thức gọi là Tòa Sứ Thần Cộng Hòa Trung Hoa, tên chính thức của Đài Loan.

Năm 1971, Liên Hiệp Quốc quyết định thay thế các đại diện của Đài Loan bằng các đại diện của Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa. Kể từ đó, Tòa thánh không còn bổ nhiệm Sứ thần tại Đài Bắc. Tòa Sứ thần luôn được lãnh đạo bởi một tham vụ ngoại giao, người thấp hơn Sứ thần một bậc. (Do đó, Đức Ông Catalan là nhà ngoại giao cao cấp nhất của Vatican tại Đài Bắc).

Nền ngoại giao Vatican cũng quan sát Trung Quốc từ một “phái đoàn nghiên cứu” đặt trụ sở tại Hồng Kông, có liên hệ với Tòa Sứ thần ở Phi luật tân. Năm 2016, Niên giám Giáo hoàng lần đầu tiên báo cáo trong phần chú thích địa chỉ và số điện thoại của phái đoàn này.

Do đó, sự ra đi của các Đức Ông Catalan và Herrera Corona dường như cho thấy có sự thay đổi đang diễn ra trong cả liên hệ Vatican-Đài Bắc và Vatican-Bắc Kinh. Vì nếu Tòa thánh muốn thiết lập liên hệ ngoại giao với Bắc Kinh, thì trước tiên Tòa thánh phải bác bỏ Đài Loan, nơi đối với Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa chỉ là một tỉnh nổi loạn. (Tòa thánh là một trong 14 quốc gia vẫn công nhận Đài Loan).

Nhưng theo một nguồn tin quen thuộc với chính sách ngoại giao Giáo hoàng, “ít có xác suất” liên hệ ngoại giao chính thức với Bắc Kinh sẽ sớm được thiết lập.

Nguồn tin cho hay, trước hết, cả Đức Ông Catalan lẫn Đức Ông Herrera Corona “ít lâu nay đều đã chạy đua để được thăng cấp”. Việc họ được đề cử gần như đồng thời làm Sứ thần Tòa thánh là “đáng tiếc, nhưng không phải là một phần của bất cứ âm mưu hay kế hoạch nào”.

Quả tình Đức Giáo Hoàng cần bổ nhiệm các sứ thần mới, và một vài động thái khác có thể được dự kiến trong những tháng tới. Thí dụ, trước khi Đức Ông Catalan được bổ nhiệm làm Sứ thần tại Rwanda và Đức Ông Herrera Corona tại Congo và Gabon, có 14 tòa sứ thần không có sứ thần lãnh đạo. Bây giờ, vẫn còn 12 sứ thần bị bỏ trống. Một số tòa rất quan trọng, chẳng hạn như Mexico, Venezuela và Liên minh châu Âu.

Vatican có 180 phái bộ đại diện ngoại giao ở nước ngoài. Trong số này, 106 là các phái bộ đại diện thường trú. Ngoài ra, Tòa thánh có các Sứ thần được cử cho nhiều quốc gia. Vatican cũng thường mở văn phòng Sứ thần tại các quốc gia cần có đại diện thường trực. (Tòa cuối cùng được mở tại Armenia, mặc dù Sứ thần thường trú ở Georgia và đại diện cho Tòa thánh cả ở thủ đô Tbilisi của Georgia lẫn ở thủ đô Yerevan của Armenia).

Khoảng 10% các phái bộ thường trú hiện đang bị bỏ trống. Vì vậy, không có gì ngạc nhiên khi sẽ có những động thái tiếp theo trong những tháng tới vì chúng đã được lên kế hoạch và là những thuyên chuyển cần thiết.

Tòa Sứ thần tại Đài Bắc và phái đoàn nghiên cứu tại Hồng Kông sẽ có lãnh đạo mới. Nhưng điều đó không có nghĩa là chúng đang bị bỏ trống vào lúc này. Các tham vụ ngoại giao đã rời Đài Loan, nhưng Đức Ông Pavol Talapka, đệ nhất thư ký của tòa sứ thần, vẫn ở lại. Tại Hồng Kông, Đức Ông Alvaro Izurieta y Sea người Argentina, đến năm 2020 với tư cách là phó trưởng phái bộ và vẫn còn ở đó.

Nguồn tin từ Vatican khẳng định rằng hiện tại Trung Quốc không quan tâm đến việc có liên hệ ngoại giao với Vatican hay việc Vatican cắt đứt liên hệ với Đài Loan.

Nguồn tin giải thích, điều này là do, “mặc dù Trung Quốc rất khắt khe trong công khai với Đài Loan, nhưng có một lượng lớn thương mại giữa Đài Bắc và Bắc Kinh. Khoảng một triệu người Đài Loan hướng tới Trung Quốc đại lục để làm việc và sau đó quay trở lại Đài Loan”.

Nếu Tòa thánh cắt đứt liên hệ với Đài Loan, Trung Quốc sẽ “buộc phải đưa ra một số biện pháp theo dõi các mối đe dọa chống lại Đài Loan, như thế cũng khiến các mối liên hệ đối tác thương mại của nước này gặp rủi ro”.

Hơn nữa, ưu tiên trong các cuộc đàm phán giữa Vatican và Bắc Kinh là đàm phán lại thỏa thuận về việc bổ nhiệm các giám mục đã được nhất trí lần đầu vào năm 2018 và sau đó được gia hạn thêm hai năm vào năm 2020 trên cơ sở thử nghiệm. Sau đó, Trung Quốc và Tòa thánh sẽ phải quyết định xem nên xác nhận thỏa thuận, sửa đổi hay hủy bỏ nó.

Kể từ khi thỏa thuận được ký kết, đã có năm giám mục được Tòa thánh bổ nhiệm với sự chấp thuận của cả Rôma lẫn Bắc Kinh. Nhưng tên của các giám mục mới vẫn chưa được đưa vào Niên giám Giáo hoàng, mặc dù bản tin của văn phòng báo chí Tòa thánh công bố cáo phó của các giám mục Trung Quốc.

Theo Niên giám Giáo hoàng, Trung Quốc được chia thành 150 tổng giáo phận, giáo phận và phủ doãn tông tòa trải rộng trên 20 tỉnh của giáo hội. Nhưng bức tranh này có từ năm 1950 bởi vì, kể từ khi Mao Trạch Đông nắm quyền, các niên giám Giáo hoàng đã không được cập nhật. Các giáo phận của Trung Quốc được coi là bỏ trống, ngoại trừ Macao và Hồng Kông, những nơi có hoàn cảnh chính trị khác.

Việc phân chia các giáo phận khác nhau đối với các nhà chức trách Trung Quốc. Trong một cuộc phỏng vấn vào tháng 3 năm 2021 với Đài phát thanh Hồng Kông, Giám mục Fang Jianping của Hà Bắc, phó chủ tịch hội đồng giám mục Trung Quốc, lưu ý rằng Trung Quốc có 97 giáo phận và 40 giáo phận lúc đó không có giám mục. Do đó, ngài kêu gọi các giáo phận của đất nước nắm bắt thời điểm, sử dụng sự tin tưởng của Đức Giáo Hoàng Phanxicô để nuôi dưỡng các giám mục tương lai và sau đó tấn phong họ trước khi thỏa thuận hết hạn.

Giám mục Hà Bắc cũng cho biết ngài “lạc quan” về việc thiết lập liên hệ ngoại giao giữa Tòa thánh và Bắc Kinh.

Nhưng vấn đề liên hệ ngoại giao, dường như, bây giờ, không có trên bàn thương thảo. Tuy nhiên, một bộ phận các nhà ngoại giao ở Vatican ủng hộ liên hệ ngoại giao với Trung Quốc, ngay cả khi điều đó có nghĩa là phải rời khỏi Đài Loan.

Về phần mình, Đài Loan đang nắm bắt mọi cơ hội để chứng tỏ sự gần gũi của mình với Tòa thánh. Khẩu hiệu mới của nó là “Đài Loan thân thiện - Fratelli Tutti,” có ý nhắc đến thông điệp mới nhất của Đức Thánh Cha Phanxicô.

Trong những năm gần đây, Tòa Đại sứ Đài Loan bên cạnh Tòa thánh đã đặc biệt cam kết hỗ trợ các định chế của Tòa thánh và Giáo Hội Công Giáo qua các chương rình viện trợ nhân đạo. Thí dụ, vào tháng 10 năm ngoái, Đại sứ Matthew Lee đã trao 300 chiếc túi ngủ đa năng, phẩm chất cao được sản xuất tại Đài Loan cho giám đốc Caritas Ý, trong một buổi lễ có sự tham dự của một viên chức thuộc bộ phận người di cư và tị nạn của Thánh bộ Vatican về Cổ vũ Phát triển Con người Toàn diện.

Tòa thánh cũng đã gửi nhiều tín hiệu gián tiếp về sự gần gũi với Đài Loan. Năm 2017, đại hội quốc tế Tông Đồ Biển Khơi được tổ chức tại nước này. Năm 2018, một phái đoàn Lão giáo từ Đài Loan đã đến thăm Đức Giáo Hoàng Phanxicô. Cũng trong năm 2017, hội nghị Phật giáo - Thiên chúa giáo lần thứ sáu do Hội đồng Giáo hoàng về Đối thoại Liên tôn tổ chức đã diễn ra tại Đài Loan.

Ngày 5 tháng 10 năm 2017, tại một hội nghị được tổ chức tại Đại học Giáo hoàng Urbaniana để kỷ niệm 75 năm thiết lập liên hệ ngoại giao giữa Tòa thánh và Đài Loan, “bộ trưởng ngoại giao” của Vatican, Đức Tổng Giám Mục Paul Gallagher, đã nói với Đại sứ Lee rằng “Tòa thánh sẽ tiếp tục làm bạn đồng hành tận tụy của qúi vị trong đại gia đình các dân tộc, ủng hộ mọi sáng kiến góp phần vào đối thoại, cổ vũ nền văn hóa gặp gỡ đích thực, và xây dựng những nhịp cầu huynh đệ và hòa bình vì lợi ích của mọi người”.

Bây giờ vấn đề là chờ đợi các bổ nhiệm mới cho tòa sứ thần ở Đài Bắc và phái bộ nghiên cứu ở Hồng Kông, cũng như theo dõi các tín hiệu cuối cùng sẽ dẫn đến việc tái tục thỏa thuận giữa Trung Quốc và Tòa thánh về việc bổ nhiệm các giám mục. Nếu bất cứ điều gì cần thay đổi, nó sẽ được nhìn từ những biến cố này.