LAI CHÂU (15.3.2015 – 20.3.2015) -Chúng tôi xin thuật lại chuyến mục vụ mùa Chay mới đây tại Lai Châu, để mọi người cùng vui mừng và hy vọng một tương lai tươi sáng cho 2.000 tín hữu công giáo tại đây.

Hình ảnh

Cho đến nay, sinh hoạt tôn giáo tại Lai Châu chưa ổn định, vì Công Giáo chưa được công nhận là một tổ chức tôn giáo. Về phía giáo quyền, từ 7 năm nay, cha Phêrô Phạm Thanh Bình, quản xứ Sapa, được ủy nhiệm để lo thêm mục vụ cho giáo dân tại hai tỉnh Lai Châu và Điện Biên. Có lẽ cha Bình là cha sở đặc biệt nhất trong cả nước, vì địa bàn hoạt động của cha bao trùm hai tỉnh và một huyện, trải dài trên 500 cây số !

Lai Châu là một tỉnh khá đặc biệt, theo dòng thời gian và tùy từng chế độ mà nó mang những tên gọi khác nhau: thời Pháp thuộc (1948), Lai Châu nằm trong Khu Tự trị Thái; thời Bảo Đại (1950) thuộc Hoàng Triều Cương Thổ ; thời Việt Minh (1953) gọi là Khu Tây Bắc; thời Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa (1962) thì đổi thành Khu Tự Trị Tây Bắc; năm 1975 mang tên tỉnh Lai Châu, gồm cả Điện Biên, cho đến ngày 27.12.2003 thì chia tách thành hai tỉnh mới. Tỉnh Lai Châu hiện tại gồm thành phố Lai Châu và 7 huyện Tam Đường, Phong Thổ, Tân Uyên, Than Uyên, Sìn Hồ, Mường Tè, Nậm Nhùn, diện tích 9.068 km2, dân số 404.500 người, gồm 20 dân tộc khác nhau, trong đó đa số là Kinh, Thái, H’Mông, Dao, Giáy.

Gọi Lai Châu là “vùng ngoại biên” cho công cuộc loan báo Tin Mừng thì rất đúng, bởi từ thời Pháp thuộc, các thừa sai đã đặt chân tới vùng rừng thiêng nước độc này và đã xây dựng được 2 nhà nguyện tại Mường Lay và Bình Lư, có lẽ phục vụ cho quân đội Pháp thời đó – nay dân địa phương vẫn biết khu nền đất này bởi nơi đây vốn chỉ toàn người dân tộc và từ thập niên 60 của thế kỷ trước, chính sách di dân, kinh tế mới đã đưa nhiều người Kinh từ các tỉnh miền xuôi như Thái Bình, Nam Định, Hưng Yên, Vĩnh Phúc, Hà Nam, Hà Tây (nay là Hà Nội)… lên đây lập nghiệp, trong đó có người công giáo. Một vài vị cao tuổi kể lại bước đầu thật gian truân, họ phải đi bộ từ Sapa đến Lai Châu, toàn đường mòn, lau lách cao quá đầu, ban ngày chỉ thấy lác đác người dân tộc, ban đêm thì gấu, cọp, heo rừng táo tợn xông vào sát nhà để kiếm ăn. Đời sống vật chất thiếu thốn đã đành, “đói thì ăn sắn ăn khoai, ăn đến củ mài, ăn cả măng le”, mà đời sống tâm linh còn khốn khổ hơn với “bốn không”: không nhà thờ, không cộng đoàn, không linh mục, không bí tích, tự mình giữ đạo ! Thánh Vianney dám nói rằng: “Cứ để một họ đạo vắng bóng linh mục 30 năm, thì ở đó thay vì thờ Chúa, người ta sẽ thờ bò” ! Mà ở đây thì gấp đôi thời gian ấy, người ta sẽ thờ tới thứ gì ? Thế mà, lạ lùng thay, vẫn còn đạo, vẫn còn người tin Chúa sau 50, 60 năm ! Hạt giống đức tin gieo trên sỏi đá khô cằn vẫn tìm cách vươn lên, tuy phải đớn đau quằn quại. Quả thật, vì thiếu sự nâng đỡ tâm linh nên nhiều gia đình, nhiều người trước đây gốc gác đạo, nhưng gốc đã mục, đạo đã bị gác qua một bên, rồi mờ nhạt, phôi phai và tàn lụi !

Để giữ đức tin cho con cái, cha mẹ thường gửi chúng về quê học giáo lý, chịu bí tích rồi lại trở lên. Thi thoảng vào dịp lễ lớn, người ta rủ nhau về làng dự lễ, chịu bù các phép, chứ chả có linh mục nào đến được với họ.

Thời đức cha Antôn Vũ Huy Chương làm giám mục Hưng Hóa (2003-2011), nhiều lần ngài xin đến thăm giáo dân tại đây nhưng bị từ chối. Lần đầu ngài được đến (2005) thì lại không được dâng lễ, chỉ gặp ít giáo dân. Gần đây thì dễ hơn, đức cha Gioan-Maria Vũ Tất đã đến thăm và dâng lễ được vài lần. Hiện nay, số người công giáo tại tỉnh Lai Châu thống kê được như sau:

Đức cha Antôn Vũ Huy Chương đã thắp lại ngọn nến đức tin cho giáo dân ở đây. Bà con bắt đầu qui tụ đọc kinh ngày Chúa Nhật, dù bị cấm đoán, đe dọa, khủng bố tinh thần. Nhiều người làm việc trong công sở không dám tỏ mình là người công giáo, chỉ âm thầm giữ đức tin, chờ khi về hưu thì mới dám giữ đạo. Nhưng như thế cũng không tránh khỏi thiệt hại, vì sau bao năm, con cái của họ chẳng còn biết đạo là gì. Nhiều gia đình chỉ còn ông bà già giữ đạo, con cháu thì không !

Từ năm 2007, vào các dịp lễ trọng hoặc vài tháng một lần, cha Phạm Thanh Bình từ Sapa đến Lai Châu làm mục vụ cho số giáo dân tại đây, nhưng chẳng thấm tháp vào đâu, vì việc mục vụ của cha tại Sapa đã quá tải, lại thêm những điểm không đến được. Gần đây, cha Giuse Đỗ Tiến Quyền được bổ nhiệm làm cha phó, cũng đỡ vất vả cho cha một phần.

Những năm qua, Tòa Giám Mục đã nhiều lần gửi văn thư xin công nhận tổ chức tôn giáo, nhưng không được giải quyết. Mùa Vọng 2014, đức cha phụ tá Anphong Nguyễn Hữu Long khi đến làm mục vụ tại Lai Châu, đã tiếp xúc với Sở Nội Vụ, và bắc được nhịp cầu đối thoại với Chính Quyền. Tháng Giêng năm nay, chính quyền tỉnh Lai Châu đã đến thăm và trao đổi thêm với Tòa Giám Mục. Hai bên đồng ý mở một “lộ trình”, hướng đến việc công nhận đạo Công giáo là tổ chức tôn giáo được hoạt động tại Lai Châu, để sẽ xúc tiến thành lập các giáo điểm… Tòa Giám Mục Hưng Hóa cũng như giáo dân Lai Châu vui mừng trước tín hiệu tốt đẹp này, và chờ mong sớm tới ngày ấy.

Thực hiện lộ trình đó, mùa Chay năm nay, đức cha phụ tá Anphong Nguyễn Hữu Long cùng ba cha Phêrô Phạm Thanh Bình, Giuse Đỗ Tiến Quyền và Giuse Nguyễn Văn Thành (quản xứ Lào Cai) đã làm một chuyến mục vụ tại Lai Châu từ ngày 15.3 đến 19.3, với hai mục đích: thăm chính quyền địa phương nơi đến để tạo mối giao hảo, và thăm giáo dân tại 10 điểm trong toàn tỉnh, nhưng chính quyền chỉ chấp thuận cho đến 5 điểm trong lần này. Ông Lò Văn Hương, Phó Giám đốc Sở Nội vụ, ông Đào Quang Yêm, Trưởng Phòng Tôn Giáo tỉnh, đã cùng đi với phái đoàn trong vai trò gạch nối với chính quyền địa phương.

Chiều Chúa Nhật 15.3.2015, chúng tôi từ Sapa đi Lai Châu, khoảng cách 80 cây số. Đến thành phố Lai Châu, chúng tôi thăm Sở Nội Vụ để thống nhất lịch trình.

Sau đó, vừa về đến San Thàng, giáo dân đã tập trung chào đón chúng tôi trong niềm vui rộn ràng. Dù giữa mùa Chay, nhưng vẫn không thể vắng tiếng trống, không thể không có vòng hoa. Trời ơi, chúng tôi tiến vào nhà nguyện Duy Phong “hoành tráng” hơn Chúa vào thành Gia-liêm xưa ! Thánh lễ tối hôm đó thật đông đảo và sốt sắng, có người đi cả trăm cây số để dự lễ, về đến nhà thì chắc đã nửa khuya. Cảm động vì tấm lòng của họ đối với Chúa, chúng tôi không thể không đáp ứng bằng việc ngồi tòa giải tội cho bằng hết.

Sáng thứ hai 16.3.2015, chúng tôi đi Phong Thổ, cách thành phố Lai Châu 30 cây số. Chính quyền huyện đã dành cho chúng tôi sự tiếp đón thân tình. Họ công nhận giáo dân ở Mường So sống tốt đời đẹp đạo, góp phần xây dựng địa phương, đoàn kết lương giáo, nói chung là rất tốt. Chỉ còn một hai việc lấn cấn, là chính quyền không bằng lòng việc dời địa điểm cầu nguyện đến xưởng mộc của ông Nguyễn Văn Sen, thay vì ở nhà riêng của ông như trước đây. Cha Bình giải thích rằng nhà riêng của ông Sen ở ngay ngã ba đường, mỗi lần bà con họp nhau đọc kinh có thể làm ách tắc giao thông và nguy hiểm về tính mạng. Thực tế đã có lần suýt xảy ra tai nạn, như cách đây hai năm, vào dịp đức tổng giám mục Leopoldo Girelli, Đại diện Tòa Thánh đến thăm. Dời vào xưởng mộc không xa chỗ đó, lại có khoảng trống để xe cộ thì thuận lợi hơn. Thiết tưởng chuyện này dễ dàn xếp với chính quyền địa phương. Việc thứ hai chính quyền than phiền, đó là giấy đăng ký làm lễ đứng tên cha Bình, đến lúc cử hành lại là một cha khác. Cha Bình giải thích là vì một mình cha không thể đến dâng lễ tại hết các địa điểm, nên nhờ một cha khác làm thay, nhưng cha vẫn là người đứng chịu trách nhiệm. Thôi rút kinh nghiệm lần tới sẽ khai báo rõ ràng hơn.

Sau khi gặp gỡ chính quyền, chúng tôi đến địa điểm tập trung. Bà con giáo dân đã chờ sẵn đông đảo. Sau giây phút chào nhau, chúng tôi ngồi tòa giải tội, và tiếp đó là thánh lễ. Thật không ngờ anh chị em đã chuẩn bị chu đáo, ca hát kinh nguyện đối đáp nhịp nhàng, bầu khí thánh lễ sốt sắng trang nghiêm. Sau lễ, mọi người cùng chia sẻ bữa cơm huynh đệ. Chúng tôi chia tay bà con sau trưa, vì buổi chiều còn về Tam Đường, thăm và dâng lễ tại Bình Lư.

Tại thị trấn Tam Đường, số giáo dân độ 100, nếu tính cả những người gốc đạo mà chưa sinh hoạt thì có thể đến 100 nữa. Đây là số bà con ở Nam Định, Thái Bình lên lập nghiệp khoảng 20 năm nay. Tam Đường có bản Chu Va, nơi mà năm ngoái xảy ra tai nạn thảm khốc, một chiếc cầu treo bị đứt giây, lật nhào trong khi dân đi đưa đám tang, làm 8 người chết và 38 người bị thương.

Cuộc tiếp xúc với chính quyền huyện diễn ra tốt đẹp, tuy có lúc hơi căng thẳng. Chính quyền đánh giá cao số giáo dân ở đây về việc chấp hành pháp luật, nên tôn trọng tín ngưỡng của bà con, song mong bà con đừng tập trung đông, chỉ nên sinh hoạt tôn giáo tại gia. Chúng tôi giải thích đạo công giáo có đặc điểm là họp nhau mỗi Chúa nhật để thờ phượng Chúa. Hiện tại, do chưa được công nhận, nên bà con vẫn phải mượn tạm nhà tư để đọc kinh. Mong chính quyền sớm công nhận để xây dựng nhà nguyện cho giáo dân. Liên quan đến việc tổ chức lễ, chính quyền yêu cầu làm văn bản, kể cả khi làm từ thiện cho đồng bào dân tộc thì cũng có văn bản để chính quyền biết và bảo vệ, cũng như phân bổ cách công bằng hợp lý.

Sau đó, chúng tôi gặp gỡ bà con đang tập trung tại nhà anh Vũ Văn Lợi. Chúng tôi ngồi tòa giải tội, trong khi cha Bình rửa tội cho một em bé. Thánh lễ diễn ra trang nghiêm sốt sắng. Bữa cơm tối thắm thiết tình huynh đệ, có cả giao lưu thánh ca làm bầu khí thêm vui. Chúng tôi ra về trong hy vọng rồi đây Bình Lư sẽ có thêm chiên lạc trở về đàn và sớm có nhà nguyện, như Tin Lành đã có hai nhà tại đây.

Thứ ba 17.3.2015, chúng tôi lên đường đi Sìn Hồ rất sớm, vì đường xa 60 cây số, vừa khó đi, vừa lên cao. Huyện Sìn Hồ có diện tích 1.796 km2, phía Bắc giáp tỉnh Vân Nam, Trung quốc, dân số 80.000 người, đa số là Thái, Dao, H’Mông trong số 14 dân tộc chung sống tại đây. Huyện chia thành hai vùng khác biệt là Sìn Hồ Cao (1.500m) và Sìn Hồ Thấp (800m), nhiệt độ cũng chênh lệch. Thật vậy, khi đến Ủy ban Huyện ở Sìn Hồ Cao ban sáng, chúng tôi tỉnh cả người với không khí mát lạnh, nhưng khi xuống Sìn Hồ Thấp ban chiều, ai nấy vã mồ hôi vì nóng.

Đến thăm Ủy ban Xã, chúng tôi được biết thêm về bà con. Đời sống dân ở đây khá ổn định, nhờ thổ nhưỡng thích hợp với cây cao su. Số có đạo khoảng 100 người, sống rải rác trong vài xã, lương giáo đoàn kết trong tình làng nghĩa xóm. Sau đó, chúng tôi đến với giáo dân đang tụ họp ở ngôi nhà mượn làm nhà nguyện. Tại đây, chúng tôi giải tội, rửa tội và dâng lễ với bà con. Có những anh em từ Tủa Chùa (Điện Biên), cách xa gần 100 cây số, cũng đến dự. Họ phải đi xe máy, đi thuyền, đi bộ để tới đây. Sau lễ, chúng tôi thăm 5 gia đình có đạo ở gần, cuộc sống của họ khá ổn định, nhà to cửa rộng nhờ buôn bán. Đoạn đường trở về thành phố thật cam go, phần trời tối, phần đường đang làm, ngổn ngang đất đá, nên dù chỉ có 30km mà phải mất gần 2 tiếng.

Thứ tư 18.3.2015, theo chương trình, chúng tôi sẽ thăm Công An tỉnh Lai Châu, nhưng vào giờ chót, ban giám đốc bận đột xuất, nên chúng tôi được rảnh để thăm một số gia đình ở Xéo Sin Chải, xã San Thàng, trong đó có một gia đình mới chịu tang tuần trước. Chúng tôi được nghe kể về những khó khăn bà con phải trải qua trong mấy chục năm qua, để nghiệm ra rằng một khi hạt giống đức tin được gieo vãi, thì dù gặp khó khăn, vẫn tồn tại và mọc lên.

Đầu giờ chiều, chúng tôi đi Than Uyên, xa 90km, là một huyện rộng lớn của Lai Châu. Năm 2008, Than Uyên được tách một phần để lập huyện mới Tân Uyên. Tại Tân Uyên, cũng có khoảng 100 giáo dân từ đồng bằng lên lập nghiệp thời gian gần đây. Chúng tôi tiếc là lần này không được dừng chân thăm anh chị em, xin hẹn lần sau.

Đến Than Uyên, chúng tôi thăm chính quyền huyện. Ông Trần Quang Chiến, phó chủ tịch huyện, cho biết về tình hình bà con có đạo, theo đó, đa số là người H’Mông từ Mù Căng Chải và Sapa di dời lập nghiệp, gồm 99 hộ, 614 người. Ông cũng xác định chính quyền tôn trọng quyền tự do tôn giáo của bà con, và nhìn nhận bà con H’Mông sống tốt đời đẹp đạo, không gây chia rẽ, không làm mất trật tự xã hội… Chúng tôi phản ánh với chính quyền về việc một số cán bộ đến nhà dân mượn Kinh Thánh bằng tiếng H’Mông rồi không trả lại, khiến mọi người hoang mang. Chính quyền giải thích rằng có thể họ quên, hoặc có ý trả rồi đánh mất, và yêu cầu Tòa giám mục đóng dấu vào các cuốn Kinh Thánh.

Rời Ủy ban huyện, chúng tôi gặp gỡ một số anh chị em và dùng bữa tối với họ trong một quán ăn của một gia đình công giáo. Chúng tôi muốn làm một điều gì cho giáo dân, nhưng theo lịch trình sắp xếp, chính quyền chưa thống nhất. Đành để lần sau vậy, xin bà con thông cảm! Vả lại, ngày mai, bà con sẽ cùng dâng lễ với chúng tôi tại Huổi Bắc. Chúng tôi được mời nghỉ đêm tại ngôi nhà của anh chị Nguyện Phương mới hoàn thành. Đức cha phụ tá làm phép nhà mới, có một ít bà con tham dự, thôi thế cũng ấm lòng.

Sáng thứ năm, 19.3.2015, lễ trọng kính thánh cả Giuse, bổn mạng Giáo Hội Việt Nam, bổn mạng thứ hai của giáo phận Hưng Hóa, chúng tôi hăm hở lên đường, vượt 50 cây số để đến bản Huổi Bắc. Đường đi đẹp mê hồn, lúc lên lúc xuống, uốn lượn triền núi, quanh hồ thủy điện Bản Chát.

Chúng tôi thăm ủy ban xã Pha Mu. Chính quyền cho biết đây là nơi tái định cư dân trong lòng hồ thủy điện, tỷ lệ hộ nghèo còn 30%, chắc là cao nhất nước. Đời sống bà con cũng cơ cực như các nơi khác, có khi tệ hơn, vì đất đai chìm trong lòng hồ hết rồi. Chính quyền có nhiều chương trình hỗ trợ cho cuộc sống bà con, nhất là về giáo dục phổ cập. Các em thiếu nhi được nhà nước bảo trợ ăn, ở, học hành, nhưng than rằng các em dễ bỏ học, âu cũng vì bản chất du canh du cư. Hôm nay cũng thế, các thầy cô cho biết các học sinh có đạo đã tự động nghỉ học để đi lễ. Chúng tôi đành phải xin lỗi dùm các em, và thật tình không muốn chuyện này xảy ra. Biết làm sao, khi các em, dù còn bé, mà đã cho thấy có “nhu cầu tôn giáo”, khao khát vì mấy năm trời không được dự lễ !

Tại nhà ông Vàng A Thào, nơi mượn tạm dùng làm điểm cầu nguyện, bà con đã chờ sẵn từ lâu. Nhiều người đi bộ cả 10 cây số để đến họp mặt. Trong khi chúng tôi giải tội thì cha Quyền rửa tội cho 10 em bé sơ sinh, và cử hành các bí tích Khai Tâm Kitô Giáo cho 15 người lớn. Ngoài ra còn có 17 đôi vợ chồng xin được hợp thức hóa hôn phối. Người H’Mông lấy vợ lấy chồng rất sớm, có khi 15, 16 tuổi đã kết hôn. Thấy họ chưa được chuẩn bị chu đáo nên cha Bình hẹn đến lễ Phục Sinh tới, tại Sapa. Một cảnh tượng ngẫu hứng, khi đức cha giải tội cho giáo dân, vì họ chen lấn để được xưng tội, nên đức cha cứ phải lui dần, đến mép hiên, ngoài nắng lúc nào không hay. Một người thấy vậy, cầm cái dù đến đứng bên cạnh để che, thế là có nguy cơ lộ bí mật tòa giải tội. Đức cha đành phải một tay cầm dù, một tay ban phép xá giải. Bác phó nhòm thấy cảnh “ngộ” quá, bèn chụp một “pô” trình làng!

Đã gần 11 giờ trưa, chúng tôi đành phải ngưng giải tội để dâng lễ. Đức cha quyết định ban phép xá giải tập thể, để mọi người được rước lễ. Chắc chắn Chúa chẳng nỡ từ chối ngự vào lòng con cái Ngài trong dịp hiếm có này. Thánh lễ diễn ra bằng hai ngôn ngữ Việt và H’Mông, với tiếng đàn hát của nhóm ca viên từ Lai Châu đến. Thật là một đại gia đình, không phân biệt sang hèn, giàu nghèo, lớn bé, ngôn ngữ xa lạ, mà chỉ có một tấm lòng, một tinh thần, một niềm tin. Chúng tôi đang tân Phúc-Âm hóa giáo xứ trong giây phút này, trong khung cảnh quá ư đặc biệt. Lúc này, ở đây là cả Giáo Hội của Chúa, có giám mục, linh mục, tu sĩ, giáo dân.

Cuối lễ, đức cha phụ tá nhắc giáo dân giữ gìn Sách Thánh tiếng H’Mông, đừng để bị “mượn” khéo. Sách Thánh là thức ăn nuôi linh hồn như Chúa đã nói “Người ta sống không nguyên bởi bánh, mà còn bởi mọi lời do miệng Thiên Chúa phán ra” . Nếu không đòi lại được, sẽ tặng anh em cuốn khác.

Sau thánh lễ, chúng tôi chia quà cho giáo dân, chẳng đáng gì, vài trăm ổ bánh mì, bánh ngọt (do anh em thị trấn Than Uyên tặng), khúc mía, bánh kẹo, kèm thêm tràng chuỗi Mân Côi. Thật cảm động, bánh thì họ kẹp nách, chuỗi Mân côi thì đeo ngay vào cổ. Mọi người ngồi bệt xuống đất để chia sẻ bữa cơm huynh đệ đầy thân tình cha-con, anh-chị-em, chủ-khách, xa-gần…

Chúng tôi chia tay anh em H’Mông chất phác, ra về với nhiều điều ước:

- Ước gì sẽ sớm có linh mục đến phục vụ ở đây !
- Ước gì Thánh giá Chúa sẽ phủ bóng, như Viettel đã phủ sóng nơi thâm sơn cùng cốc này.
- Ước gì Đấng là Đường, là Sự Thật và là Sự Sống dẫn anh em đến với Ngài, như con đường đã vào tận nơi đây.
- Và ước gì những con người thiếu thốn vật chất này sẽ được bù đắp tâm linh tràn trề bằng nước hằng sống, như biển nước mênh mông trong hồ Bản Chát mà chúng tôi đã thấy trên đường đi.

Chúng tôi kết thúc chuyến mục vụ Lai Châu chiều thứ năm 19.3 để trở về Lào Cai (190km), lòng hân hoan vì đã đem Chúa đến một nơi xa thăm thẳm của giáo phận. Chợt nhớ một đoạn trong kinh tháng thánh Giuse: “Vậy chính ngày lễ ông thánh Giuse thì đấng làm thầy giảng đạo đã được sang nước Việt Nam mà đem Tin Lành cho chúng con biết Đấng sinh nên muôn vật, cùng biết ơn Đức Chúa Giêsu chuộc tội thiên hạ” . Cũng ngày này năm xưa, ngày 19.3.1627, hai cha Alexandre de Rhodes và Pedro Marquez, trên đường từ Macao sang Việt Nam, bị bão tố đánh giạt vào Cửa Bạng (Thanh Hóa), mở đầu công cuộc loan báo Tin Mừng ở miền Bắc. Gần 400 năm sau, Tin Mừng của Chúa mới được gieo vãi trên mảnh đất Lai Châu.

Như ở mọi nơi, qua mọi thời, vẫn là định lý bất biến: “Ai nghẹn ngào ra đi gieo giống, mùa gặt mai sau khấp khởi mừng” (Tv 125). Chúng tôi quên hết mệt nhọc của chuyến đi 5 ngày, dài 1.200 cây số đường núi, để chỉ thấy lòng rộn lên niềm vui và hy vọng: Lai Châu sẽ là hạt Ngọc Châu trong Tương Lai !

Chúa nhật Lễ Lá, 29.3.2015